کشتار کودکان در انفجار مین و نظاره‌گری مرکز مین‌زدایی : www.iranhrc.org
پیش‌درآمد: روزانه کودکان و شهروندان در مناطق کُردنشین ایران قربانی انفجار مین و گلوله‌های عمل نکرده باقی‌مانده از جنگ 8 ساله می‌شوند. استان‌های «کردستان»، «کرمانشاه» و «ایلام» آبستن درد مکرر انفجار و عزا هستند. در تازه‌ترین مورد دو کودک 11ساله در 13 مردادماه 1394، در منطقه «لنگریز» از توابع شهرستان «سروآباد مریوان»، بر اثر انفجار مین کشته و زخمی شدند. «بهزاد ابراهیمی» فرزند «کمال» یکی از کودکان، در دم کشته و دیگری «فرشاد یعقوبی» در بیمارستان بستری شد. چند روز پس از این حادثه، این بار در شهر «کانی دینار» از توابع «سروآباد مریوان» سه شهروند مدنی در جریان انفجار شیئی مشکوک در یک مغازه، قربانی شدند. «رحمان قطبی» صاحب مغازه در دم کشته شد و «رامین باسمی» کودکی 11 ساله، روز 25 مردادماه 1394، بر اثر شدت جراحات وارده در بیمارستان جان سپرد. او به خیل کودکان قربانی مین و مواد منفجره باقی‌مانده از جنگ در این جغرافیای ناامن پیوست. گزارش پیش رو نگاهی دارد به وضعیت مناطق مرزی آلوده به مین در «کردستان»، «ایلام» و «کرمانشاه» سه استان غربی ایران با محوریت نقش «مرکز مین‌زدایی کشور» در بهبود وضعیت این مناطق. مرکز مین‌زدایی و برنامه‌ی کاری هفتگی سردار! در حوادث انفجار مین روی داده در ساله‌های پس از جنگ 8 ساله ایران و عراق در استان کردستان، کودکان «نشکاش» که در همین منطقه حادثه‌خیز «سروآباد» و روستای «نشکاش» قربانی انفجار مین‌های باقی‌مانده از استحکامات نظامی یک پایگاه متروک «سپاه پاسداران» شدند، از همه خبرسازتر و شناخته‌شده‌تر هستند. مجامع مدافع حقوق بشر و شخصیت‌های بسیاری در این باره سخن گفته‌اند، اما تاکنون بر اراده مسوولین «مرکز مین‌زدایی وابسته به وزارت دفاع ایران» به عنوان «نهاد ملی پاکسازی مین کشور» تاثیری نداشته است؛ آنها کماکان در راستای ادامه سیاست‌های اشتباه گذشته خود هستند. « امیر احمدی» به عنوان «رییس مرکز مین‌زدایی» و همچنین «رییس سازمان املاک سپاه پاسداران» گویی هیچ توجهی به این حوادث ندارد. یک منبع مطلع درباره فعالیت‌های این سردار سپاه می‌گوید: “او همچنان روزهای هفته را تقسیم‌بندی نموده و به جای غبارروبی و کفش‌داری ضریح خواهر «امام رضا» در «قم» در روزهای یکشنبه و «جلسه ستاد مشترک» در روز شنبه و حضور دو روز دیگر هفته در «مرکز مین‌زدایی» و گذراندن تعطیلات آخر هفته در باغ پسته پدری در «دامغان» کار دیگری ندارد. برایشان مهم نیست که این کودکان کشته و یا نقص عضو می‌شوند. این کودکان 11 ساله گویا در برنامه هفتگی سردار جایی ندارند!” پایگاههای آلوده به مین و افزایش آمار قربانیان وجود بیش از 3000 پایگاه نظامی آلوده به مین در استان کردستان (برخی از آنها پایگاههای متروکه سپاه پاسداران هستند و پس از اتمام کاربری سپاه از این پایگاه‌ها رها شده‌اند) مهم‌ترین عامل افزایش تلفات انسانی هستند.
«بهنام نظری» معاون سیاسی و امنیتی وقت استان «کردستان» در سال 1392، در گفتگویی با خبرگزاری تسنیم گفته: “بیش از 2900 پایگاه آلوده به مین استان کردستان از وجود مین پاکسازی شده است و تا پایان امسال (1392) کار پاکسازی باقی‌مانده پایگاه‌ها به اتمام خواهد رسید.”
برحسب اتفاق پایگاه نظامی واقع در روستای «لنگه‌ریز» که باعث کشته و زخمی شدن دو کودک چوپان شد، یکی از همین پایگاههای به اصطلاح “پاکسازی شده” بود که پیش‌تر دو بار اعلام اتمام پاکسازی در آن شده بود. همچنین در روستای «نشکاش» تاکنون سه بار پس از حوادث مکرر گفته شد “این پایگاه پاکسازی شده است” اما 7 کودک در هنگام بازی در مهرماه 1392، در اطراف آن قربانی انفجار مین شدند. این حادثه باعث خشم اهالی و حتی مسوولین استان «کردستان» شد؛ به طوری که «امید کریمیان» نماینده وقت مردم «سروآباد» و «مریوان» در سال 1391، خواستار پاسخ‌گویی «وزارت دفاع کشور» و «مرکز مین‌زدایی» در خصوص پاکسازی مین‌های باقی‌مانده از جنگ شد. اظهارات متناقض مسوولان «علیرضا شهبازی» استاندار وقت «کردستان»، در 17 مردادماه 1390، خبر از پایان یافتن کار پاکسازی میادین مین و پایگاههای آلوده به مین استان کردستان تا پایان همان سال داد. همچنین در سال 1391 در استان «کرمانشاه» اراضی آلوده، عاری از مین اعلام و جشن پاکسازی برگزار شد. اما پس از آن شاهد کشته و زخمی شدن بیش از 150 شهروند در حوادث مختلف در این دو استان بوده‌ایم. واکنش مسوولین در برابر حوادث پس از جشن اتمام پاکسازی رییس «مرکز مین‌زدایی کشور» پس از این حوادث و قربانی شدن مردم مدنی در «کرمانشاه» و «کردستان» برای توجیه جشن پاکسازی گفت: “جشن پاکسازی به منزله اتمام کار پاکسازی نیست.” او افزود: “99 درصد این اراضی پاکسازی شده‌اند و فقط 10 درصد مین‌ها که در شیارها و آبرفت‌ها هستند، باعث این خسارت‌های جانی می‌شوند و این 10 درصد در مناطق صعب‌العبور هستند.” آیا این انفجارها در مناطق صعب‌العبور یا آبرفت‌ها هستند؟ با توجه به گزارش و اخبار منتشره، به هیچ‌وجه اظهارات رییس «مرکز مین‌زدایی کشور» صحت ندارد. در گفتگویی با قربانیان حوادث انفجار مین در این مناطق، آنها اعلام داشته‌اند “اکثر مین‌های باقی‌مانده در کنار روستاها قرار دارند.” نگارنده با بازدید میدانی از پایگاه متروکه «سپاه پاسداران» در روستای «نشکاش» مشاهده نمود که “جاده دسترسی تا مرکز این پایگاه آلوده وجود دارد و فاصله اندکی با مدرسه روستای نشکاش دارد.” در موردی دیگر در روستای «سردوشی» مریوان قربانی دیگری در حال چرای گوسفندان در نزدیکی روستا، بر روی مین رفته و یک پای خود را از دست داد. قوانین، مقرارت و استانداردهای پاکسازی در ماده 10 بند 3 شرح خدمات پیمانکار مصوب «مرکز مین‌زدایی کشور» که برای پیمانکاران عملیات مین تدوین شده است؛ شرح وظیفه عامل اجرایی عملیات مین‌روبی (پیمانکار) و چون در منطقه استان کردستان خود مرکز مین زدایی پیمانکار بوده (کار امانی) ملزم به اجرای بند ذیل بوده است: ماده 10 از بند 3 شرح خدمات عامل اجرایی عملیات مین‌روبی علامت‌گذاری براساس IMAS 8.40 یا روش اجرایی مصوب و ابلاغی آیمس یا استانداردهای جهانی پاکسازی، ملاک عمل در این شرح خدمات است؛ پس باید دید عملکرد «مرکز مین‌زدایی کشور» از نظر این استانداردها چه گونه است. ابتدا که این بند از استانداردها به هیچ‌وجه در قراردادهای امانی خود مرکز یا پیمانکاران دیده نمی‌شود و هیچ علامت‌گذاری در این مناطق چه پیش از جشن پاکسازی چه پس از آن مشاهده نشده است و همه قربانیان از عدم وجود علایم هشدار دهنده، اظهار بی‌اطلاعی نموده‌اند و تنها با یک علامت‌گذاری ساده می‌توان از بسیاری از این حوادث پیشگیری کرد. استانداردها درباره تحویل مناطق آلوده و پاکسازی شده براساس استانداردهای جهانی پاکسازی که ملاک عمل برای مرکز مین‌زدایی ایران (بنابر مصوبات داخلی این مرکز و شرح خدمات) در پایان عملیات مین‌روبی «نهاد ملی مین» ملزم به ارایه سند پاکسازی می‌باشد که در اصطلاح در این استانداردها به آن: The process by which the beneficiary (for example, the NMAA on behalf of the local community or land user) accepts responsibility for the cleared area. The term ‘alienation’ is sometimes used to describe a change of ownership of the land which accompanies the handover of a cleared area. گفته می‌شود و این سند در بهمن‌ماه سال 1391، به استانداری استان «کرمانشاه» که عنوان کارفرما دارد، تحویل شد که پس از آن افراد زیادی در این مناطق کشته و زخمی شدند. (سند پاکسازی) مسوول این حوادث و کشته شدن شهروندان کیست؟ در آیمس IMAS 10.60 به صراحت در مورد استانداردهای پایان عملیات پاکسازی صحبت شده است و اگر پس از عملیات تحویل زمین اتفاقاتی رخ دهد، این نهاد ملی مین است که باید پاسخ‌گو باشد. ج- (اگر سیاست آزادسازی زمین (پاکسازی) توسط دولت تصویب شود، کاربرد مناسب اصول توسط مجریان و پذیرش پروژه‌ها توسط مقامات ملی نشان می‌دهد که سطح خطر آلودگی مین‌ها در منطقه پس از بررسی یا پاکسازی توسط دولت پایین به نظر می‌رسد. د- (اگر آلودگی ناشی از مین‌ها در منطقه‌ای یافت شود که پیش‌تر آن منطقه خنثی شده، مین‌های آن کاهش داده شده و یا پاکسازی شده بود، منازعات مسوولیتی باید در اصل براساس نحوه اجرای فرآیند آزادسازی زمین توسط سازمان‌ها که در استانداردهای ملی حفظ شده است، اعمال شود. ظاهر آلودگی مین‌ها به صورت اتوماتیک نشان می‌دهد که سازمان باید مسوول آن محسوب شود. و باز هم در این استانداردها (آیمس) تاکید شده است که حتی پس از اتمام عملیات مین‌روبی نیز باید این زمین‌ها را با دسته‌بندی خطرناک یا کمی خطرناک تلقی کرد و علایم و هشدارها تا زمان اطمینان از عاری بودن زمین از مین نگهداری شود (IMAS 09.20) بازرسی زمین پاکسازی شده. حال با توجه به این مستندات و ضمایم، آیا «مرکز مین‌زدایی جمهوری اسلامی ایران» کاری عملی در جهت بهبود وضعیت مناطق مین‌زده خواهد نمود؟ در نشست بیست و هشتم شورای حقوق بشر در ژنو، جمهوری اسلامی پیشنهاد پاکسازی اصولی میادین مین که توسط کشور «بوسنی» پیشنهاد داده شده بود را پذیرفت؛ اما در عمل با توجه به گذشت 5 ماه از این توافق، هیچ کار عملی برای پاکسازی مناطق آلوده دیده نشده است. با گذشت 26 سال از جنگ 8 ساله ایران و عراق، هنوز میادین مین و پایگاههای نظامی قربانی می‌گیرند و کودکان یکی از قربانیان عمده انفجار مین‌ها در ایران هستند. با آرزوی زمینی عاری از مین برای همه کودکان
