در روز های 21 و 22 فوریه 1952 در بنگلادش جنبشی توسط دانشجویان بنگالی شکل گرفت که باعث شد بعدها روز 21 فوریه به خاطر سعی و تلاش این دانشجویان برای تحصیل به زبان مادری به عنوان روز زبان مادری در تقویم سازمان ملل ثبت گردد. دانشجویان بنگالی که از به رسمیت شناخته شدن زبان اردو در بنگلادش ناراضی بودند با مبارزات خود که به شته شدن چند تن از این دانشجویان و اساتید و عضو ارشد دادگستری بنگلادش (شوفر رحمان)انجامید، در نهایت توانستند در سال 1956 زبان بنگالی را جایگزین زبان اردو کنند و بعد از این تاریخ به پیشنهاد بنگلادش این روز در تاریخ به نام روز زبان مادری نام گذاری شد. بر اساس گزارشهای سازمان ملل امروزه در جهان بیش از ۶ هزار گونهی زبانی مختلف وجود دارد که هر کدام طی یک تاریخ و جغرافیای خاص پدید آمدهاند و البته این گوناگونی زبانی نشانهای از توانایی انسان برای ایجاد ارتباط با دیگری است. نیمی از ۶ هزار زبانی که مردم جهان بدان سخن میگویند در حال نابودی است و شمار گویندگان برخی زبانها به کمتر از دههزارتن و در مواردی به کمتر از هزار نفر تقلیل یافته است. گوناگونی و تنوع زبانی در جهان در همه اعصار امری طبیعی بوده و تنها زبان مشترک انسانها شاید همان اصوات و گریه هایی باشد که در هنگام تولد برای آگاه کردن مادر در برطرف کردن نیازهای خود بکار می برد. به تدریج کودک با ضرب آهنگ نوای مادر آشنا می شود و ناخودآگاه کلمات از زبان مادر یاد می گیرد. به همین دلیل است که نوع گویش هر شخص را زبان مادری گویند و این بخشی از هویت افراد است. زبان مادری یک حق است و این حق نه تنها با بزرگ شدن کودکان از بین نمی رود بلکه نیاز به توسعه و شکل گیری صحیح این مطالبه انسانی کودک وجود دارد. محیط مدرسه بهترین مکان برای رشد و تعالی این نیاز مهم بشری است و در کشورهایی که مبنا بر مرکز گرایی و توجه بر تنها یک زبان است این امر موجب کندی روند آموزش می شود. حق آموزش به زبان مادری، در بسیاری از اسناد و معاهدات حقوق بشری مانند منشور زبان مادری، اعلامیه جهانی حقوق زبانی، بندهای ۳ و ۴ ماده ۴ اعلامیه حقوق اشخاص متعلق به اقلیتهای قومی، ملی، زبانی و مذهبی، ماده ۳۰ کنوانسیون حقوق کودک، ماده ۲۷ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی و دها مورد دیگر به عنوان یک حق اصلی وانسانی در همه دنیا پذیرفته شده است. وضعیت زبان مادری در تنوع اتنیکی ایران جامعهی بینالمللی حق آموزش به زبان مادری را به رسمیت شناخته این حق در ایران دهەها است با واکنش های متفاوتی روبرو بوده. مردم غیر فارسیزبان همواره از ضرورت داشتن چنین حقی سخن میگفتند اما حاکمان و دولتمردان به آن بیتوجه بودند. برخی منتقدان دلیل این امر را ایجاد حس ناسیونالیستی در مردم میدانند. مردم غیر فارسی زبان در ایران همیشه با عناوینی چون اقلیتهای قومی خطاب شدهاند و از زبانهای مادریشان به عنوان “گویش” نام برده شده است.. میثاق بین المللی حقوق اقتصادی اجتماعی فرهنگی پنجاه سال است که از طریق سازمان ملل ارائه شده و اکثریت دولتهای دنیا از جمله ایران هم آن را تصویب کرده است. در سال ۱۳۵۴ دو میثاق حقوق مدنی سیاسی و میثاق حقوق اقتصادی اجتماعی فرهنگی، در مجلس قانونگذاری ایران به تصویب رسیده اند. با توجه به ماده ۹ قانون مدنی ایران، این تعهد در حکم قانون عادی به حساب میآید. هر چند که بر اساس اصول حقوق بین الملل، عهدنامههای بین المللی مقدم بر قوانین داخلی و از جمله قانون اساسی هستند. در ماده ۱۳ این میثاق میگوید که هدف از آموزش و پرورش باید رشد کامل شخصیت انسان و بر اساس کرامت شخص، تقویت و احترام حقوق بشر و آزادیهای اساسی باشد. ودوباره تصریح دارد که آموزش و پرورش باید عمومی برای همه کودکان و نوجوانان یک کشور در سطح ابتدایی، متوسطه و حتی آموزش عالی باید عمومی است، و باز تاکید میکند که باید وسیلهایشود برای تفاهم، بردباری و مدارا بین همه اقوام و گروههای نژادی، قومی و مذهبی. این جاست که حقوق مرتبط با زبان مادری در جمهوری اسلامی نقض شده است و کودک مجبور است در قوانین جمهوری اسلامی ایران به اجبار تنها زبان رسمی را فرا بگیرد. طبق اصل ۱۵ قانون اساسی زبان و خط رسمی مردم ایران فارسی است اما استفاده از زبان های قومی در مطبوعات و رسانههای گروهی و تدریس زبان آنها در مدارس در کنار زبان فارسی آزاد است واضح است که در قانون اساسی بسیاری از آزادیها را به همین صورت ذکر شده است و در مواردی بلافاصله آن را مشروط کردهاند به اینکه با مبانی اسلام مخالفت نداشته باشد. در اصل ۱۵ نوشتهاند که آزاد است. به این معنا که در مدارس به مردم اجازه دهند ساعاتی مادریشان را یاد بگیرند ولی تاکنون این اصل اجرا نشده است و اگر شخصی بخواهد طبق همین قوانین مندرج در قانون اساسی هم رفتار کند که البته ناقص هستند دچار عواقبی مانند زندان های بلند مدت خواهد شد و اولین برچسبی که به این شخص زده خواهد شد تجزیه طلبی است. متاسفانه در بین فعالان فرهنگی نیز مطالبه هویت و تدریس به زبان مادری با به خطر انداختن یکپارچگی و وحدت ملی یکی گرفته می شود و تا زمانی که این رفتار ها تغییر پیدا نکند جامعه شاهد بالندگی و پیشرفت فرهنگی نخواهد بود. اگر گروه های اتنیکی نتوانند به زبان مادری تحصیل کنند، هیچ وقت خود را در جامعه ای که به ان متعلق هستند به طور کامل شریک نمی دانند و این زبان مادری است که باعث وحدت و ایجاد ارتباط درست در همه دنیا شده است هویت هر شخص به عنوان شناسنامه فردی محسوب می شود و باعث رشد شخصیتی افراد می گردد سعی در از بین بردن هویت اشخاص خطر نابودی جوامع را در پی خواهد داشت و چه بسا به جنگ منتهی شود. باید این مهم را نظر گرفت که زبان مادری با گویندگانش زنده است و هرگاه سعی بر اسیمیلاسیون یک فرهنگ شده است مرگ آن فرهنگ رقم خورده است. به دلیل اهمیت زبان مادری امسال یونسکو تدریس با کیفیت و به زبان مادری را هدف چهارم برنامه توسعه پایدار از 17 هدف قرار داده است که تا سال 2030 قرار است در تمام دنیا به تحقق بپیوندد. . متن ترجمه مدیرکل یونسکو را در مورد اهممیت زبان مادری «آموزش با کیفیت زبان ونتایج یادگیری» تم روز بین المللی زبان مادری 2016 برگزیده شده است. این انتخاب نقش و اهمیت زبان مادری درتکامل آموزش با کیفت وتنوع زبانی با چشم انداز عملی کردن برنامه جدید توسعه پایدارتاسال 2030 رامشخص می کند. هدف شماره چهار یونسکو در برنامه توسعه پایدار تا سال 2030، به آموزش با کیفیت و یادگیری درطول تمام زندگی برای همگان تاکید دارد تا هر زن وهرمرد بتواند صلاحیت ودانش لازم را برای شناختن ارزش هایی کسب کند که به اواجازه می دهد نقش خود را درجامعه بعهده بگیرد. این جنبه که درکادرفعالیت آموزشی یونسکو تاسال 2030 دیده می شود، اهمیت خاصی برای دختران و زنان و همچنین برای اقلیت ها و مردمان بومی و جوامع روستائی در بر دارد. این کادر که همچون نقشه راه برای عملی کردن برنامه توسعه پایدار تا سال 2030 درنظر گرفته شده، مراجعه به زبان مادری درآموزش و یاد گیری وهمچنین گسترش وحفظ تنوع زبانی را تشویق می کند. برای رسیدن به این هدف چند زبانی بودن برای موفقیت مجموعه برنامه های توسعه پایدارتاسال 2030 لازم است. مخصوصا درآنچه که به رشد اقتصادی ، کار و بهداشت وهم چنین بازبینی شیوه مصرف و تولید دائمی و تغییرات آب وهوائی مربوط می شود، چند زبانی بودن ضروری است. یونسکو همین توجه را به دفاع ازتنوع زبانی دراینترنت دارد و از ایجاد امکانات برای دسترسی به مطبوعات و اطلاعات با محتوای محلی حمایت می کند. به همت برنامه دانش های محلی وبومی یونسکواهمیت زبان مادری و زبان های محلی راهمچون وسیله نگهداری واستفاده مشترک ازدانش های فرهنگ بومی بعنوان منبع عظیم دانائی،آشکار می سازد. در کادر توجه به چند زبانی بودن، زبان مادری جایگاه اساسی درآموزش با کیفیت دارد و اساس استقلال افراد و جامعه آنان است. ما باید این قدرت را بشناسیم وازآن استفاده کنیم تاهیچکس درساختن آینده عادلانه ترومفید تر برای همگان، برکنار نماند. ایرینا بوکووا منبع: http://fr.unesco.org/events/journee-internationale-langue-maternelle-2016 unesdoc.unesco.org/images/0024/002435/243531F.pdf