اصول اساسى استفاده از زور و سلاح هاى گرم توسط ماموران نيروى انتظامى
اصول اساسى استفاده از زور و سلاح هاى گرم توسط ماموران نيروى انتظامى مصوب هشتمين کنگره سازمان ملل متحد درباره پيشگيرى از جرم و رفتار با متخلفان هاوانا، کوبا-٢۷ اوت تا ۷ دسامبر ١۹۹٠ نظر به اينکه شغل ماموران نيروى انتظامى خدمتى اجتماعى با اهميت شايان است، حفظ و در صورت نياز بهبود شرايط کارى و موقعيت آنان يک ضرورت است؛ نظر به اينکه تهديد به حيات و ايمنى ماموران نيروى انتظامى بايد به طور کلى به منزله تهديد به ثبات جامعه تلقى گردد؛ نظر به اينکه ماموران نيروى انتظامى نقش حياتى در حمايت از حق زندگى، آزادى و امنيت شخص دارند، و اين حقوق در اعلاميه جهانى حقوق بشر تضمين و در ميثاق بين المللى حقوق مدنى و سياسى مورد تاييد دوباره قرار گرفته است؛ نظر به ايکه قواعد حداقل معيار رفتار با زندانيان در شرايطى خاص استفاده از زور توسط ماموران انتظامى را در اجراى وظايف شان پيش بينى مى کند؛ نظر به اينکه ماده ٣ نظامنامه رفتار ماموران نيروى انتظامى مقرر مى دارد که ماموران ممکن است تنها در مواردى از زور استفاده نمايند که قطعا ضرورى بوده و تا حدى براى انجام وظايف شان لازم است؛ نظر به اينکه جلسه مقدماتى هفتمين کنگره سازمان ملل متحد درباره پيشگيرى از جرم و رفتار با متخلفان منعقده در وارنا- ايتاليا راجع به عناصر مورد بررسى در جريان بررسى بيشتر درباره خويشتن دارى در استفاده از زور و سلاح هاى گرم توسط ماموران نيروى انتظامى موافقت کرد؛ نظر به اينکه هفتمين کنگره در قطعنامه شماره ١۴ خود در خلال موضوعات ديگر تاکيد مى کند که استفاده از زور و سلاح هاى گرم توسط ماموران نيروى انتظامى بايد متناسب با احترام کامل براى حقوق بشر باشد؛ نظر به اينکه شوراى اقتصادى و اجتماعى سازمان ملل متحد در قطعنامه شماره ١٠/١۹٨۶ بخش ۹ مورخ ٢١ مه ١۹٨۶، از دولت هاى عضو مى خواهد توجه ويژه به اجراى نظامنامه استفاده از زور و سلاح هاى گرم توسط ماموران نيروى انتظامى مبذول دارند، و مجمع عمومى در قطعنامه ١۴۹/۴١ مورخ ۴ دسامبر ١۹٨۶ در ميان موضوعات ديگر از اين توصيه شوراى اقتصادى و اجتماعى، استقبال کرد؛ نظر به اينکه با توجه لازم به ايمنى آنان، مقتضى است که نقش ماموران نيروى انتظامى در رابطه با اجراى عدالت، حمايت از حق حيات، آزادى و امنيت شخص، مسئوليت آنان در حفظ ايمنى آحاد مردم و آرامش اجتماعى و اهميت صلاحيت، آموزش و کردار آنان، مورد ملاحظه قرار گيرد؛ اصول اساسى ذيل که به منظور کمک به دولتهاى عضو در وظيفه شان براى اطمينان بخشيدن و ارتقا نقش مناسب ماموران نيروى انتظامى تدوين شده اند بايد از سوى حکومت ها در چارچوب قوانين و رويه ملى شان لحاظ و مورد احترام قرار گيرند و توجه ماموران نيروى انتظامى و ساير اشخاص از قبيل قضات، دادستانها، حقوقدان ها، اعضاى قوه اجرايى و قانون گذاراى و آحاد مردم به انان جلب گردد.
مقررات کلى
١.حکومتها و کارگزاران نيروى انتظامى قواعد و مقررات را درباره استفاده از زور و سلاح هاى گرم عليه اشخاص توسط ماموران نيروى انتظامى تصويب و اجرا خواهند کرد. حکومت ها و کارگزاران نيروى انتظامى در تدوين چنين قواعد و مقررات مسائل اخلاقى، استفاده از زور و سلاح هاى گرم را مداوما بازنگرى خواهند کرد. ٢.حکومت ها و کارگزاران نيروى انتظامى بايد طيفى از ابزار را به ميزان گسترده توسعه دهند و ماموران نيروى انتظامى را با انواع مختلف اسلحه و مهمات تجهيز نمايند تا اجازه استفاده از زور و سلاح هاى گرم را داشته باشند. اين ابزار بايد شامل توسعه سلاح هاى غير کشنده جهت استفاده در شرايط مناسب گردد که هدف آن افزايش خويشتن دارى در کاربرد ابزار موجب مرگ يا صدمه به اشخاص گردد. براى همين منظور، مامران نيروى انتظامى در صورت امکان بايد به وسائل دفاع از خود از قبيل سپر، کلاه کاسک، جليقه هاى ضد گلوله و وسائل حمل و نقل ضد گلوله مجهز شوند تا نياز به استفاده از انواع سلاح ها کاهش يابد. ٣. توسعه و بکارگيرى سلا حهاى غير کشنده بايد به دقت ارزشيابى شوند تا ريسک به خطر انداختن اشخاص غير دخيل را به حداقل رسانده و استفاده از چنين سلاح ها دقيقا کنترل شوند. ۴.ماموران نيروى انتظامى در اجراى وظايف شان تا انجايى که ممکن است قبل از توسل به استفاده از زور و سلاح هاى گرم، بايد ابزار غير خشن را به کار گيرند. آنها از زور و سلاح هاى گرم موقعى استفاده مى کنند که ابزار ديگر ناموثر مورد نظر حاصل نمى گردد. ۵.هر وقت استفاده قانونى از زور و سلاح هاى گرم غير قابل اجتناب باشد، ماموران نيروى انتظامى موارد زير را مراعات خواهند کرد: الف) اعمال خويشتن دارى در استفاده و عمل به تناسب براى جدى بودن تخلف و در نظر گرفتن هدف مشروع مورد دستيابى. ب) صدمه و جراحت را به حداقل رسانده، حيات انسانى را محترم شمرده و محافظت نمايند. ج) اطمينان مى دهند که کمک و مراقبت پزشکى به اشخاص مجروح و آسيب ديده در سريع ترين زمان ممکن صورت مى گيرد. د) اطمينان مى دهند که بستگان و دوستان نزديک شخص مجروح و آسيب ديده در سريع ترين زمان ممکن مطلع مى شوند. ۶. هر کجا که جراحت يا مرگ ناشى از استفاده از زور و سلاح هاى گرم توسط ماموران نيروى انتظامى باشد، طبق اصل ٢٢ اين اصول حادثه را فورا به مافوق خود گزارش مى دهند. ۷.حکومت ها اطمينان مى دهند که استفاده خودسرانه يا توهين آميز از زور يا سلاح هاى گرم توسط ماموران نيروى انتظامى به منزله تخلف جنايى تحت قانون شان تنبيه به همراه دارد. ٨.شرايط استثنايى مانند بى ثباتى سياسى داخلى يا هر گونه وضعيت اضطرارى عمومى نبايستى براى توجيه عدم رعايت اين اصول اساسى مورد استناد قرار گيرند.
مقررات خاص
۹.ماموران نيروى انتظامى سلاح هاى گرم را عليه اشخاص به جز در موقع دفاع از خود و يا ديگران در قبال تهديد قريب الوقوع مرگ يا صدمه جدى به کار نخواهند برد. استفاده از آن موقعى است که ارتکاب جرم به ويژه جرم جدى متضمن تهديد شديد به حيات در بين باشد، جلوگيرى شود يا دستگيرى شخصى که چنين خطرى را ايجاد کند و يا در برابر اقتدار آنان مقاومت کند يا اينکه از فرار وى جلوگيرى گردد و تنها موقعى که ابزار بسيار کم براى رسيدن به اين اهداف ناکافى باشند. در هر حال استفاده از سلاح هاى گرم کشنده بين المللى تنها موقعى صورت مى گيرد که براى حفاظت از جان قطعا غير قابل اجتناب باشد. ١٠.شرايطى که در اصل ۹ پيش بينى گرديد، ماموران نيروى انتظامى بايد خود را به همين صورت شناسانده و قصد خود را براى استفاده از سلاح هاى گرم به صورت اخطار روشن و با زمان کافى اعلام کنند. اگر غير از اين عمل کنند بى دليل خود را در معرض ريسک قرار داده، خطر مرگ يا آزار جدى را براى ساير اشخاص فراهم مى کنند و در نتيجه حضور انان در شرايط حادثه آشکارا نامناسب و بى نتيجه خواهد بود. ١١.قواعد و مقررات درباره استفاده از سلاح هاى گرم توسط ماموران نيروى انتظامى بايد دستورالعمل هاى زير را در برگيرند: الف) شرايطى که تحت آن ماموران نيروى انتظامى مجاز به استفاده از و جمل سلاح هاى گرم هستند بايد مشخص گردد و انواع سلاح هاى گرم و مهمات مجاز توضيح داده شود. ب) اطمينان داده شود که سلاح هاى گرم تنها در شرايط مقتضى و احتمالا به نحوى براى کاهش ريسک آسيب غير ضرورى مورد استفاده قرار مى گيرند. ج) استفاده از سلاح هاى گرم و مهمات باعث صدمه غيرمجاز يا موجب خطرى توجيه ناپذير ممنوع است. د) تنظيم کنترل، انبار و صدور حمل سلاح هاى گرم، از جمله آئين نامه اى که اطمينان دهد ماموران نيروى انتظامى براى سلاح هاى گرم و مهمات صادره براى آنان پاسخگو هستند. ه) در صورت اقتضا و موقعى که سلاح هاى گرم قرار است خالى شوند، اخطارهايى پيش بينى شود. ى) نظامى براى گزارش دهى در موقع استفاده ماموران نيروى انتظامى از سلاح هاى گرم در اجراى وظايف شان پيش بينى گردد.
کنترل پليس براى تجمعات غير قانونى
١٢. از آنجايى که هر کس اجازه دارد طبق اصول مندرج در اعلاميه جهانى حقوق بشر و ميثاق بين المللى حقوق مدنى و سياسى در تجمعات قانونى و مسالمت آميز شرکت نمايد، حکومت ها و کارگزاران و ماموران نيروى انتظامى تصديق خواهند نمود که ممکن است تنها طبق اصل ١٣ و ١۴ مندرج در اين سند از زور و سلاح هاى گرم استفاده کنند. ١٣. در پراکنده نمودن تجمعات غيرقانونى اما غير خشن، ماموران نيروى انتظامى در استفاده از زور اجتناب نموده و در صورت عملى نبودن، استفاده از زور را به حداقل ميزان ضروذت محدود سازند. ١۴. در پراکنده نمودن تجمعات خشن، ماموران نيروى انتظامى ممکن است تنها موقعى که ابزار کمتر خطرناک عملى نيستند و تنها در حداقل ميزان ضرورت از سلاح هاى گرم استفاده کنند. ماموران نيروى انتظامى به جز تحت شرايط مندرج در اصل ۹ در چنين مواردى از سلاح هاى گرم استفاده نخواهند کرد.
کنترل پليس بر زندانيان در حبس و بازداشت
١۵. ماموران نيروى انتظامى در روابط شان با زندانيان توقيف يا بازداشت به استثنا مواردى که براى حفظ نطم و امنيت در محل تحت نظر قطعا ضرورى است يا ايمنى شخص مورد تهديد است، از زور استفاده نمى کنند. ١۶. ماموران نيروى انتظامى در روابط شان با اشخاص در توقيف و بازداشت به استثنا موارد دفاع از خود با در دفاع از ديگران عليه تهديد فورى مرگ يا صدمه جدى يا موقعى که قطعا براى جلوگيرى از فرار شخص در توقيف يا بازداشت طبق اصل ۹ ضرورى است، از سلاح هاى گرم استفاده نخواهند کرد. ١۷. اصول پيشين بدون تضييع حقوق، تکاليف يا مسئوليتهاى ماموران زندان مندرج در قواعد حداقل معيار رفتار با زندانيان به ويژه قواعد٣٣، ٣۴، ۵۴ تلقى مى شوند.
صلاحيت ها، آموزش و مشاوره
١٨. حکومت ها و کارگزاران نيروى انتظامى اطمينان مى دهند که کليه ماموران نيروى انتظامى با روشهاى نظارت درست برگزيده شده، داراى اخلاق مناسب، کيفيت روانى و جسمى براى اعمال موثر وظايف شان بوده و آموزش حرفه اى مستمر و جامع دريافت مى کنند. ادامه آمادگى خدمت براى اجراى وظايف شان بايد تابع بازنگرى ادوارى باشد. ١۹. حکومت و کارگزاران نيروى انتظامى اطمينان خواهند دادد که ماموران نيروى انتظامى تحت آموزش قرار گرفته و در استفاده از زور از آنان طبق معيارهاى حرفه اى مناسب آزمون گرفته مى شود. آن دسته از ماموران نيروى انتظامى که لازم است سلاح گرم حمل کنند تنها بعد از تکميل آموزش خاص در استفاده آنان اجازه خواهند يافت که چنين کارى انجام دهند. ٢٠. براى آموزش ماموران نيروى انتظامى، حکومتها و کارگزاران نيروى انتظامى بايد به مسائل اخلاقى پليس، و حقوق بشر به خصوص در فرآيند تحقيق، ابزار بديل براى استفاده از زور و سلاح هاى گرم از جمله حل و فصل مسالمت آميز مناقشات، درک رفتار با ازدحام، و روشهاى ترغيب، مذاکره و شفاعت، همچنين ابزار فنى به هدف محدود ساختن استفاده از زور و سلاح هاى گرم، توجه خاص به عمل آورند. کارگزاران نيروى انتظامى بايد برنامه هاى آموزشى و روشهاى عملياتى شان را در پرتو حوادث ويژه، مرور نمايند. ٢١. حکومت ها و کارگزاران نيروى انتظامى بايد مشاوره مربوط به فشار روحى را براى ماموران نيروى انتظامى درگير در شرايط بکارگيرى زور و سلاح هاى گرم فراهم نمايند.
آئين هاى گزارش دهى و بازنگرى
٢٢. حکومتها و کارگزاران نيروى انتظامى شيوه هاى گزارش دهى و بازنگرى براى کليه حوادث مورد اشاره در اصول ١١(ض) را برقرار مى نمايند. براى حوادث گزارش شده به موجب اين اصول، حکومتها و کارگزاران نيروى انتظامى بايد اطمينان دهند که فرايند بازنگرى موثر فراهم بوده و مقامات ادارى و پيگرد مستقل در وضعيتى هستند که صلاحيت خود را در شرايط مناسب اعمال نمايند. در موارد مرگ يا صدمه جدى يا ساير پيامدهاى شديد بايد گزارش تفصيلى فورا به مقامات ذيصلاح مسئول بازنگرى ادارى و کنترل قضايى ارسال گردد. ٢٣.اشخاص اسيب ديده به خاطر استفاده از زور و سلاح هاى گرم يا نمايندگان قانونى شان به فرايندى مستقل از جمله فرايند قضايى دسترسى خواهند داشت. در صورت مرگ چنين اشخاص، اين مقرره، درباره وابستگان آنان از همين قرار جارى خواهد بود. ٢۴. حکومتها و کارگزاران نيروى انتظامى بايد اطمينان دهند که افسران ارشد مسئول اند اگر مطلع باشند يا مطلع بودند که ماموران نيروى انتظامى تحت فرماندهى شان به استفاده غيرقانونى از زور و سلاح هاى گرم متوسل مى شوند يا شدند و کليه اقدامات را با توجه به قدرت شان در پيشگيرى، فرو نشاندن و گزارش چنين استفاده، به عمل نياوردند. ٢۵. حکومتها و کارگزاران نيروى انتظامى اطمينان مى دهند اگر از نظامنامه رفتار ماموران نيروى انتظامى و اين اصول اساسى تبعيت کرده و از اجراى دستور در استفاده از زور و سلاح هاى گرم خوددارى نموده يا چنين استفاده توسط ديگر ماموران را گزارش دهند، هيچ گونه مجازات جزايى يا انضباطى براى ماموران نيروى انتظامى اعمال نخواهد شد. ٢۶. اطاعت از دستورات مافوق دفاعى ندارد چنانچه ماموران نيروى انتظامى بدانند که دستور استفاده از زور و سلاح هاى گرم نتيجه اش مرگ يا صدمه جدى شخص آشکارا غير قانونى بوده و شخص فرصت معقول براى امتناع از تبعيت آن در اختيار داشته است. در هر حال، مسئوليت متوجه مسئولان ارشد هم خواهد بود که دستورات غير قانونى صادر کرده اند. 1- طبق تفسير ماده ١ مربوط به نظامنامه ماموران نيروى انتظامى واژه “ماموران نيروى انتظامى” شامل کليه افسران نيروى انتظامى اعم از منصوب يا منتخب که اختيارات پليسى خود به خصوص اختيارات دستگيرى يا بازداشت را اعمال مى کنند. ماموران نيروى انتظامى در کشورهايى که اختيارات توسط مقامات از لباس متحدالشکل يا بدون آن يا توسط نيروهاى امنيتى کشورى اعمال گردد، شامل افسران براى چنين خدمات مى گردد. برگرفته از تارنماى مرکز اطلاعات سازمان ملل – تهران
